Elektrostymulacja prądami TENS i NMES – czy działa? Na co pomaga?

Elektrostymulacja mięśni to jedna z metod leczenia fizykalnego, wykorzystywana przy wielu dolegliwościach. Stosuje się w niej prąd elektryczny, aby uzyskać pozytywny efekt na ciało, np. złagodzić dolegliwości bólowe, czy wzmocnić osłabione mięśnie. Dawniej stosowana jedynie przez wykwalifikowany personel medyczny (fizykoterapeutów, a później fizjoterapeutów), a obecnie dostępna dla każdego, bezpieczna nawet w warunkach domowych.

Zdarza Ci się odczuwać bóle mięśni lub stawów? A może chcesz wzmocnić swoje mięśnie lub przyspieszyć ich regeneracja po wysiłku? W takim razie świetnie trafiłeś – elektrostymulacji jest właśnie dla Ciebie. Z tego artykułu dowiesz się czym są prądy TENS i NMES, na co pomagają i jak z nich korzystać.

Czym są i jak działają prądy TENS i NMES?

Jak już wspomniałam elektrostymulacja to jedna z metod należących do prądolecznictwa, czyli leczenia z użyciem prądu. Odpowiednio zastosowana pozwala uzyskać pozytywny wpływ na ciało i samopoczucie. Jaki? To zależy, który z jej rodzajów zastosujesz. Pojęcie elektrostymulacja obejmuje dwa rodzaje terapii – zabiegi TENS i NMES. Oczywiście różnią się nie tylko nazwa, ale także właściwości, wskazania i działanie. Omówmy je zatem po kolei.

Elektrostymulacja TENS

Prądy TENS to potoczne określenie dla przezskórnej elektrycznej stymulacji nerwów, czyli z ang.Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation (stąd elektrostymulacja TENS). Zabieg TENS wykorzystuje prądy impulsowe o niskiej częstotliwości (do ok. 200 Hz). Impulsy szybko narastają i trwają przez 50-250 mikrosekund. Elektrostymulacja TENS nie jest jednolita – wykorzystuje różne rodzaje impulsów: tradycyjny, akupunkturowy, uderzeniowy (BURST), krótki intensywny, oraz modulowany. Stymulacja przezskórna nerwów pozwala, szybko, skutecznie i w pełni bezpiecznie złagodzić dolegliwości bólowe. Z tego względu to najczęściej stosowana metoda elektroterapii, zarówno w gabinetach fizjoterapii, jak i domach pacjentów.

Prądy TENS mają szereg zalet, takich jak:

• naturalnie uśmierzają ból
• poprawiają odżywienie tkanek
• pozwalają ograniczyć stosowanie leków przeciwbólowych
• szybko działają (od razu, już w czasie zabiegu)
• są bezpieczne
• elektrostymulator TENS jest łatwo dostępny
• zabiegi TENS są proste do wykonania
• elektrostymulację TENS można samodzielnie zrobić w domu

TENS zabiegi – jak wyglądają?

Wykonując zabieg TENS na ciele pacjenta układa się elektrody, za pomocą których elektrostymulator TENS przesyła impulsy elektryczne przez skórę do nerwów, co wywołuje efekt przeciwbólowy. W zależności od wskazania mogą one być umieszczone na różne sposoby:

• lokalnie (czyli w miejscu bólu, tak aby objąć daną okolicę),
• w obszarze odpowiednich dermatomów (przy bólu o podłożu neurologicznym),
• w specjalnych punktach (akupunkturowych, motorycznych).

Natężenie Prądu TENS nie powinno być zbyt duże. Najlepiej, abyś doszedł do momentu, kiedy odczuwasz delikatne mrowienie (na poziomie progowym) lub pozostawił ustawienia przed tym momentem (bez odczuć – poziom podprogowy).

Jak działa prąd TENS?

Czy słyszałeś o mechanizmie bramki kontrolnej? Podczas elektrostymulacji TENS impulsy elektryczne (wysyłane przez aparat TENS) stymulują włókna typu A (szybko przewodzące), tak aby dotrzeć do OUN (ośrodkowego układu nerwowego) przed impulsem bólowym. W ten sposób blokują przesyłanie informacji o odczuciach bólowych do mózgu, które są przenoszonych przez wolno przewodzące włókna typu C. To sprawia, że informacja o bólu nie dochodzi do mózgu lub jest ona mocno ograniczona. Dzięki temu nie odczuwasz dolegliwości lub są one dużo łagodniejsze.

Poza tym zabieg TENS powoduje także uwalnianie naturalnych, produkowanych przez organizm substancji przeciwbólowych, czyli endorfin. Przy bólu przewlekłym ich lokalne wydzielanie jest ograniczone. Prądy o niskiej częstotliwości (1-20 Hz) i krótkich impulsach o dużym natężeniu (czyli takich jak prądy TENS) podnoszą ich poziom. Endorfiny mają budowę chemiczną zbliżona do morfiny, dzięki czemu działają silnie przeciwbólowo i wpływają na poprawę nastroju. Blokują przesył informacji bólowych między neuronami i łagodzą dolegliwości, a także poprawiają nastrój. Efekty działania endorfin pojawia się nieco później, ale też utrzymują przez dłuższy czas. To sprawia, że są szczególnie pomocne przy bólu przewlekłym.

Elektrostymulacja NMES

Drugim rodzajem elektrostymulacji jest NMES, czy elektryczna stymulacja nerwowo-mięśniowa (z ang. neuromuscular electrical stimulation). Ta elektrostymulacja również wykorzystuje prąd impulsowy, ale, w przeciwieństwie do TENS, do stymulacji mięśni i nerwów. Jej zadaniem jest pobudzenie włókien ruchowych i czuciowych, aby aktywizować mięśnie. Elektrostymulacja nerwowo-mięśniowa wykorzystuje impulsy elektryczne, aby wywołać skurcz mięśni, przez co wykonują one pracę bez zaangażowania siły pacjenta. Z tego względu NMES jest powszechnie stosowana w rehabilitacji i sporcie.

Elektrostymulacja mięśni i nerwów pozwala na:

• wzmocnienie osłabionych mięśni (np. po urazie)
• zwiększenie siły mięśniowej
• wspomaganie ruchu (np. chodzenia po udarze, funkcji kończyny górnej)
• aktywizacja porażonych mięśni
• obniżenie napięcia mięśni
• poprawa ukrwienia i odżywienia tkanek
• przyspieszenie regeneracji po ćwiczeniach / wysiłku / urazie
• zwiększenie efektywności treningu (trening EMS)

Trening EMS – co to?

Elektrostymulator możesz także wykorzystać, aby zrobić trening EMS. Co to takiego? Otóż to połączenie elektrostymulacji mięśniowo-nerwowej z aktywnymi ćwiczeniami. U zdrowych osób (nie po urazie) jednoczesna praca mięśni i ich elektryczna stymulacja pozwalają na uzyskanie szybszych efektów w zakresie wzmocnienia mięśni oraz przyrostu ich masy. Dzięki przenośnemu, kompaktowemu stymulatorowi mięśni możesz wykonać trening EMS w domu.

Czy elektrostymulator mięśni działa?

Zdecydowanie TAK! Elektrostymulacja mięśni od ponad 60 lat jest z powodzeniem stosowana w fizjoterapii i rehabilitacji (m.in. ortopedycznej czy neurologicznej). Przeprowadzono wiele badań naukowych, które potwierdzają jej skuteczność*.

*Przykładowo w 2021 roku Brytyjczycy (Paley i współautorzy) przeprowadzili obszerna analizę publikacji naukowych na temat wykorzystania zabiegów TENS w leczeniu ostrego i przewlekłego bólu. Na podstawie oceny 169 przeglądów i 49 badań stwierdzili, że odnalezione dowody naukowe wskazują na zmniejszenie intensywności bólu mięśniowo-szkieletowego i porodowego, a także ograniczenie ilości przyjmowanych leków przeciwbólowych (1).

Z kolei w 2016 r. japoński badacz Nishida w przeglądzie badań na temat zasadności stosowania EMS w sarkopenii (zaniku mięśni), że elektrostymulacja wpływa na zwiększenie siły oraz masy mięśni, dzięki czemu może być wykorzystana także w leczeniu (2). Także Adams w pracy z 2018 r. “Elektromiostymulacja w walce z atrofią i budowaniem mięśni: fakty i liczby” wskazuje, że po 5-6 tygodniach stosowania elektryczna stymulacja mięśni może zwiększyć ich masę o ok. 1%, a także poprawić funkcję średnio o ok. 10-15%. Badanie te potwierdzają skuteczność elektrostymulacji mięśni u zdrowych osób po urazach oraz u pacjentów z zanikiem mięśni (3).

Jest jednak pewne ale… Musisz pamiętać, że zabieg TENS nie leczy przyczyny bólu, a pozwala zmniejszyć dolegliwości bólowe. Jest to jednak niezwykle ważne przy występowaniu tzw. błędnego koła bólu. Ma to miejsce np. kiedy napięcie mięśni powoduje ból. Z kolei ból powoduje jeszcze większe napięcie i tak w kółko. Prądy TENS przerywają je blokując ból i pozwalają mięśniom rozluźnić się, a przez to uzyskać długotrwałą poprawę. Elektrostymulacja TENS sprawdza się także przy okazjonalnych dolegliwościach bólowych, gdzie zablokowanie odczuć jest wystarczające. Stymulacja przezskórna jest przydatna np. przy przesileniu mięśni, bólach krzyża czy podczas menstruacji.

Natomiast jeśli chodzi o elektrostymulację NMES to jej skuteczność widoczna jest gołym okiem. Impulsy wysyłane przez elektrostymulator pobudzają mięśnie do pracy i wywołują ich skurcz. W ten sposób bez angażowania pacjenta mięśnie pracują i mogą być wzmacniane, np. po urazie. Jest to szczególnie przydatne, kiedy nie możesz wykonywać pewnych ruchów, lub chcesz wzmocnić określony mięsień, co przy ćwiczeniach czynnych nie zawsze jest proste do wykonania. Dodatkowo, u osób zdrowych (nie po urazie czy przewlekłych schorzeniach) EMS trening (trening z elektryczną stymulacją mięśni) pozwala na uzyskanie szybszych i lepszych efektów niż przy samym wykonywaniu ćwiczeń.

Zastosowania – na co pomagają prądy TENS i NMES?

Jak już wiesz, w elektrostymulacji prądy TENS i NMES mają różne działanie, a przez to i zastosowania. A zakres ich możliwości jest naprawdę szeroki! Od łagodzenia ostrego i przewlekłego bólu, przez zwiększenie siły mięśni i przyspieszenie ich regeneracji, po wspomaganie odzyskania sprawności funkcjonalnej przy porażeniach (np. w wyniku urazu). Kiedy jeszcze sprawdzi się elektrostymulacja i na co pomaga? Sprawdźmy.

Elektrostymulacja TENS – wskazania

Prądy TENS to nie tylko szybki, ale przede wszystkim naturalny sposób na złagodzenie dolegliwości bólowych. Są bezpieczne i nieinwazyjne, dzięki czemu stanowią świetna alternatywę dla farmakologii! Pozwalają ograniczyć, a nawet całkowicie wyeliminować przyjmowanie leków przeciwbólowych. Są pomocne zarówno przy okazjonalnych dolegliwościach, jak i w bólu przewlekłym.

Zabiegi TENS mają silne działanie przeciwbólowe i rozluźniają napięte mięśnie. Dzięki temu pozwalają przerwać tzw “błędne koło bólu”. Czym ono jest? Napięcie powoduje ból, a ból zwiększa napięcie. Poprzez zatrzymanie bólu zabieg TENS przynosi chwilową ulgę, ale i pomaga wyeliminować przyczynę dolegliwości. Poza tym sprawdzi się także w ostrym stanie np. po urazie przez co zabiegi rehabilitacyjne TENS zyskały tak dużą popularność.

Elektrostymulacja TENS doskonale sprawdzą się w takich przypadkach, jak:

• Bóle mięśni i stawów o różnej przyczynie
• Przeciążenie układu ruchu
• Choroba zwyrodnieniowa stawów
• Schorzenia reumatyczne
• Urazy mięśni i stawów (naciągnięcia, skręcenia, złamania)
• Entezopatie, tj. łokieć tenisisty
• Bóle kręgosłupa (ból szyi, lędźwi, czy między łopatkami)
• Nerwobóle (spowodowane przez ucisk na nerwy rdzeniowe), tj. rwa kulszowa czy rwa barkowa
• Zapalenia i uszkodzenia nerwów obwodowych
• Zespół cieśni nadgarstka
• Bóle fantomowe
• Bóle głowy
• Bóle menstruacyjne
• Podczas porodu – zmniejsza odczucia bólowe, ale nie hamuje skurczy porodowych

Elektrostymulacja TENS jest pomocna przy bólach mięśni i stawów praktycznie każdej okolicy. Prądy TENS są powszechnie stosowane są na: kręgosłup (lędźwiowy, piersiowy i szyjny), bark, kolano, biodro, łydki, a nawet głowę.

Elektrostymulacja NMES – zastosowania

Elektrostymulacja mięśni (NMES) pozwala na uzyskanie naprzemiennych skurczów i rozkurczów mięśni, czyli odwzorowuje to, co dzieje się podczas naszej aktywności fizycznej. Elektryczny stymulator mięśni pobudza je do pracy, co (tak jak przy ćwiczeniach) przekłada się na zwiększenie siły i wytrzymałości, a nawet masy mięśniowej. Do tego elektrostymulacja mięśni poprawia krążenia, dzięki czemu zapewnia lepszy przepływ substancji (oczyszczenie z metabolitów i odżywienie mięśni), dzięki czemu przyspiesza ich regenerację i ogranicza zmęczenie. Wpływa także korzystnie na wychwyt glukozy, która jest źródłem energii dla mięśni – to z niej czerpiesz siłę podczas wysiłku. Dlatego im większy wychwyt glukozy, tym lepsze możliwości wysiłkowe, takie jak siłą czy wytrzymałość.

Ze względu na wspomniane efekty elektrostymulacja mięśni jest pomocna w każdej sytuacji, gdzie zależy nam poprawie kondycji mięśni i ich funkcji. Sprawdzi się zatem w rehabilitacji, sporcie i życiu codziennym. Do zastosowań elektrostymulacji mięśni zaliczany:

• Wzmocnienie wybranych mięśni lub partii mięśniowych, które są osłabione np. po urazie czy unieruchomieniu
• Łagodzenie fizjologicznego spadku masy i osłabienia mięśni związanego z wiekiem.
• Poprawa funkcji, np. chodu (po urazie, czy przy schorzeniach neurologicznych)
• Przyspieszenie regeneracji mięśni po wysiłku fizycznym (praca, trening)
• Zwiększenie stabilizacji i prewencja urazów
• Poprawa wyników sportowych (wzmocnienie siły, wytrzymałości i/lub masy mięśniowej)
• Kształtowanie i wyszczuplenie sylwetki, np. brzucha (w sportach sylwetkowych / odchudzaniu)

Czy prądy tens mogą zaszkodzić?

Jeśli chodzi o prądy TENS i skutki uboczne to nie masz o co się obawiać – nie występują. Zabieg TENS jest w bezpieczny i nieinwazyjny – oczywiście jeśli zostanie prawidłowo wykonany. Na szczęście dzisiejsze inteligentne urządzenia zsynchronizowane z aplikacją na telefon sprawiają, że korzystanie z prądów TENS jest bardzo proste i intuicyjne. Nie ma zatem powodów do obaw. Jeśli stosujesz się do zaleceń, to prądy TENS Ci nie zaszkodzą.

Należy jednak pamiętać, że prądy TENS wpływają na odczuwanie bólu, który ma też działanie obronne. Oznacza to, że przy uszkodzeniu czy przesileniu tkanek ból powstrzymuje nas przed dalszą aktywnością i potencjalnym ryzykiem pogorszenia stanu. Po zabiegu elektrostymulacji TENS powinieneś zatem zapewnić sobie czas na odpoczynek i regenerację. Nie traktuj prądów TENS jako znieczulenia, które pozwoli dalej eksploatować ciało na 100%.

Szczególną ostrożność należy także zachować podczas aplikacji TENS w fizjoterapii okolicy: głowy twarzy, oczu, zatoki szyjnej, szyi – gardła i krtani i klatki piersiowej oraz u dzieci. Dodatkowo w przypadku ciąży przed skorzystaniem z zabiegu TENS należy skonsultować się z lekarzem.

Prądy TENS – przeciwwskazania

Jak w przypadku każdego zabiegu fizykalnego, tak i elektrostymulacja TENS ma pewne ograniczenia co tego, kiedy można ją bezpiecznie stosować. Poniższe sytuacje stanowią przeciwwskazanie zabiegu TENS:

• rozrusznik serca
• obecność metalowych elementów w okolicy objętej zabiegiem
• nieustabilizowane schorzenia układu krążenia i choroby serca
• epilepsja
• nowotwory
• zaburzenia czucia
• utrudniony kontakt z pacjentem
• świeże rany czy stany zapalne skóry
• odmrożenia bądź poparzenia

Jak używać elektrostymulatora?

Korzystanie z elektrostymulatora, szczególnie wersji kompaktowej do domowego użycia jest stosunkowo proste. Szczególnie jeśli przez zabieg TENS czy NMES krok po kroku przeprowadzi Cię aplikacja dedykowana do stymulatora mięśni i nerwów PowerDot.

Do zabiegu wykorzystywane są 2 lub 4 elektrody – w zależności, czy aparat TENS / NMES posiada jeden, czy dwa kanały. Zdecydowanie wygodniejszym rozwiązaniem będą elektrody samoprzylepne, które nie wymagają mocowania za pomocą taśm bandaży. Dzięki nim unikniesz także ryzyka przesunięcia w czasie zabiegu, czy jego przerwania przy braku kontaktu z ciałem lub – co gorsze, porażenia prądem. Choć nie jest on zbyt mocny, to “poszczypanie” z pewnością nie należy do przyjemnych.

W zależności od rodzaju zabiegu układ elektrod na ciele będzie różny. W przypadku prądów TENS najczęściej układa się je tak, by objąć obszar bólowy, lub na przebiegu dermatomów. Natomiast jeśli chcesz wykorzystać stymulator mięśni do ich pobudzenia i skurczu, to elektrody umieszcza się w okolicy przyczepów mięśnia / grupy mięśniowej lub jego na brzuścu.

Przy domowym zastosowaniu, kiedy nie znasz anatomii ciała tak dobrze, jak np. fizjoterapeuta, może to być problematycznie. Jednak nie masz o co się martwić. Właśnie dlatego stworzono aplikację PowerDot. Nie tylko krok po kroku wskaże Ci, jak wykonać zabieg, ale i pomoże dobrać odpowiedni rodzaj prądu i parametry zabiegu TENS / NMES. Proste, prawda? Aplikację możesz pobrać za darmo – na telefony Apple dostępna jest w Appstore, a na Android pobierzesz ją ze strony Google Play.

Jak to wygląda w praktyce?

1. Wybierasz cel zabiegu (np. łagodzenie bólu, wzmocnienie mięśni, regeneracja po treningu).

2. Wskazujesz okolicę (np. kolano, plecy, m. czworogłowy uda, bark itd).

3. Naklejasz na ciało elektrody według wyświetlanych wskazówek (zdjęcie).

4. Uruchamiasz elektrostymulator

5. Podkręcasz moc do swoich odczuć (przy prądach TENS do delikatnego mrowienia, przy NMES do uzyskania skurczu mięśni – od lekkiego do mocnego, w granicach bezbolesnych).

6. Korzystasz z efektów, jakie daje ci elektrostymulacja :)

Po zakończonym zabiegu TENS lub NMES elektrostymulator sam przestanie przestanie generować impulsy, jednak przed zdjęciem elektrod najlepiej wyłącz urządzenie do elektrostymulacji. W zależności od rodzaju schorzenia i nasilenia dolegliwości zabieg elektrostymulacji może mieć różny czas, jednak średnio można przyjąć, że trwa około 30 minut.

Jaki elektrostymulator do domu?

Zastanawiasz się jakie urządzenie do elektrostymulacji kupić do domu? Mam dla Ciebie kilka wskazówek.

Po pierwsze – rodzaj elektrostymulatora. Zadaj sobie pytanie, w jakim celu będziesz z niego korzystać. Jeśli zależy ci jedynie na ich wzmocnieniu i zwiększeniu do siły to możesz wybrać elektryczny stymulator mięśni jedynie z terapią NMES. Natomiast jeśli chcesz uzyskać efekt przeciwbólowy to do dyspozycji masz urządzenie TENS. Ja jednak polecam ci kompleksowe rozwiązanie – urządzenie, które łączy obie metody, takie jak PowerDot. Dzięki niemu będziesz mógł korzystać z pełnego wachlarza możliwości stymulacji mięśni i nerwów. Nic nie stoi też na przeszkodzie, aby korzystali z niego także Twoi bliscy. Nigdy nie wiadomo, kiedy może się przydać ;)

Drugą, niemniej ważną kwestią jest sposób obsługi. Elektrostymulator do domu powinien być prosty w obsłudze, nawet bez specjalistycznej wiedzy medycznej. Dobrze, jeśli producent zapewnia wskazówki nie tylko co do samej obsługi aparaty TENS/ NMES, ale także umieszczenia elektrod. Wyjątkowo wygodnym rozwiązaniem jest możliwość połączenia elektrostymulatora z aplikacją i obsługa za pomocą smartfona. Przed dokonaniem wyboru warto sprawdzić czy urządzenie daje takie możliwości.

Pozostaje jeszcze kwestia wielkości. Dobrze, aby elektrostymulator do domu miał kompaktowe rozmiary i samoprzylepne żelowe elektrody (nie wymagają bandaży do mocowania). Dzięki temu nie będzie zajmować dużo miejsca. Bez problemu zabierzesz go ze sobą w podróż, czy na trening. Dzięki temu będziesz mógł korzystać z elektrostymulacji zawsze wtedy, kiedy będziesz jej potrzebować.

Podsumowanie

Elektrostymulacja mięśni to naturalna i nieinwazyjna metoda metoda terapii, a do tego oferuje szybkie efekty. Prądy TENS łagodzą dolegliwości bólowe, a NMES stymuluje mięśnie do skurczu, przez co normalizuje ich napięcie, wzmacnia je i ogranicza zmęczenie po wysiłku, takim jak praca czy ćwiczenia. Z tego względu głównym obszarem do zastosowania prądów NMES i TENS jest rehabilitacja oraz sport.

Prostota obsługi urządzenia do elektrostymulacji, takiego jak PowerDot sprawia, że bez trudu możesz korzystać z niego samodzielnie w domu. Elektrostymulator mięśni i nerwów to także doskonały pomysł na prezent dla bliskiej osoby, jak i dla samego siebie. Sprawdzi się dla każdego, kto chce w naturalny sposób pokonać ból i zmęczenie, poprawić samopoczucie, wzmocnić mięśnie czy przyspieszyć regenerację po pracy lub treningu.

Bibliografia:

1. C.A. Paley et all.“Does TENS Reduce the Intensity of Acute and Chronic Pain? A Comprehensive Appraisal of the Characteristics and Outcomes of 169 Reviews and 49 Meta-Analyses”, Medicina 2021, 57(10), 1060

2. M.N. Nishida M.N. “Review of the evidence on the use of electrical muscle stimulation to treat sarcopenia”, Eur Geriatr Med. 2016 Jun; 7(3): 267-271.

3. V. Adams “Electromyostimulation to fight atrophy and to build muscle: facts and numbers”, J Cachexia Sarcopenia Muscle 2018 Aug;9(4):631-634.

4. M. Weber-Rajek et all, Transcutaneous electrical nerve stimulation (TENS) in the treatment of low back pain, Journal of Education, Health and Sport, March 2016,6(3):11-20.